Năm 2025, chính sách thương mại nổi lên như một yếu tố then chốt định hình giá hàng hóa và dòng vốn toàn cầu. Đặc biệt, làn sóng thuế quan đối ứng giữa Mỹ và các đối tác lớn, mà trọng tâm là Trung Quốc, đang có tác động rõ rệt đến thị trường năng lượng. Để thấu hiểu vấn đề này, các nhà đầu tư buộc phải đi sâu vào các động thái chính trị đầy biến động và những cảm xúc mà chúng tạo ra.

Trước tiên, về tình hình thuế quan, có hai cách nhìn nhận phổ biến: một quan điểm tích cực cho rằng hành động của Trump có logic chiến lược và một cách nhìn tiêu cực coi hành động của ông ít nhiều là điên rồ.

Quan điểm tích cực về thuế quan

Dù Trump không phải là một thiên tài nhưng ông cũng không hề ngốc. Dù gì đi nữa, ông đã tự mình tạo nên cuộc lội ngược dòng chính trị ngoạn mục nhất trên chính trường Hoa Kỳ vừa qua. Trực giác chính trị nhạy bén cho ông thấy rằng nếu tỷ lệ ủng hộ giảm sâu, đảng Cộng hòa có nguy cơ mất thế đa số trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm tới, từ đó quyền lực của ông sẽ bị suy giảm đáng kể.

Năm 2025, gánh nặng nợ công của Mỹ đặc biệt nặng nề. Khoảng 7.800 tỷ USD nợ chính phủ Mỹ sẽ đáo hạn, phần lớn là trái phiếu ngắn hạn (T-bills) tập trung vào giữa năm. Điều này tạo ra một gánh nặng tái cấp vốn khổng lồ đúng lúc lãi suất hiện tại (~4,5%) cao hơn đáng kể so với mức lãi suất khi số nợ này được phát hành (~2,5%). Việc tái cấp vốn có thể làm chi phí lãi vay hằng năm tăng thêm khoảng 200 tỷ USD, gây thêm áp lực lên ngân sách liên bang vốn đã căng thẳng, khi chi phí trả nợ đã chiếm 16% chi tiêu liên bang, vượt cả chi tiêu quốc phòng.

Do đó, hành động ngay lập tức là cần thiết, khi ông còn thời gian để đàm phán và chịu đựng bất kỳ sự hỗn loạn kinh tế nào có thể xảy ra trong vài quý tới.

Đằng sau mớ hỗn độn thuế quan vẫn có một logic nhất định. Việc Trump liên tục tạo ra những tín hiệu nhiễu, khó đoán cũng là một chiến thuật đàm phán. Nó nhằm mục đích tăng cường nỗi sợ ngắn hạn để khi có kết quả thương lượng, nỗi sợ này được xoa dịu, từ đó có thể trình bày kết quả như một "chiến thắng".

Có nhiều loại thuế quan riêng biệt, mỗi loại phục vụ một mục đích khác nhau:

• Thuế quan ô tô đối với Mexico, Canada: Các vấn đề với Mexico và Canada nhiều khả năng sẽ được xử lý thông qua việc triển khai lại thỏa thuận USMCA dự kiến vào năm 2026.
• Thuế đối ứng: Đây là "cây gậy" chính trong đàm phán, đồng thời phơi bày sự đạo đức giả của các nước chỉ trích thuế quan của Mỹ. Các mức thuế này nhiều khả năng sẽ được hoãn lại nếu đạt tiến triển trên các lĩnh vực khác.
• Thuế phổ quát 10%: Đây là trọng tâm chính của thuế quan nhằm tăng thu ngân sách và khuyến khích sản xuất nội địa. Mức 10% là động thái mở đầu, có thể hạ xuống quanh mức trung bình một chữ số trong tương lai.
• Thuế quan đối với Trung Quốc: Đây là tình huống phức tạp nhất và sẽ mất nhiều thời gian đàm phán, kết quả rất khó lường và thường là tâm điểm tạo biến động mạnh trên thị trường tài chính.

Góc nhìn tiêu cực

Ngược lại, quan điểm tiêu cực cho rằng Trump thiếu hiểu biết về kinh tế, như Charlie Munger từng nhận xét. Ông thường thể hiện sự thiếu hiểu biết này khi đề cập đến mục đích và tác động của thuế quan. Trump cũng bị cho là thiếu trung thực, điển hình là việc tuyên bố Mỹ đang gặp Trung Quốc mà không có bằng chứng rõ ràng.

Theo quan điểm này, Trump chỉ sẵn sàng nhượng bộ và điều chỉnh các chính sách thuế quan nếu nền kinh tế hoặc thị trường tài chính xảy ra một cú sốc lớn. Ông không muốn bị ghi vào lịch sử như người đã gây ra một cuộc Đại suy thoái mới. Một số ý kiến còn cho rằng, ông có thể tiếp tục leo thang căng thẳng thương mại cho đến khi xuất hiện cú sốc, sau đó rút lui và đổ lỗi cho người khác.

Cả hai góc nhìn đều có sắc thái riêng nhưng tập trung quá nhiều vào thuế quan và các tác động thị trường ngắn hạn mà bỏ qua các nguyên nhân gốc rễ đã dẫn đến cú sốc hiện tại và những rủi ro sâu rộng hơn đang dần hình thành.

Xét sâu xa, thế giới đang đứng trước một chu kỳ khủng hoảng toàn diện khi 5 trụ cột nền tảng có dấu hiệu đồng thời rạn nứt:

• Trật tự tiền tệ – tài chính toàn cầu mất cân đối nghiêm trọng
• Bất ổn chính trị nội bộ gia tăng, đặc biệt tại Mỹ
• Phân rã trật tự địa chính trị toàn cầu
• Thiên tai và dịch bệnh tác động đến chuỗi cung ứng và cấu trúc ngân sách công
• Biến đổi công nghệ, đặc biệt là AI, sẽ có tác động sâu rộng đến tất cả các khía cạnh của cuộc sống, bao gồm tiền bạc/nợ/trật tự kinh tế, trật tự chính trị, trật tự quốc tế,v.v....

Thuế quan chỉ là biểu hiện bề mặt. Thực chất đây là sự sụp đổ của mô hình cũ: vay – tiêu dùng – xuất khẩu – tái đầu tư vốn.

Cả Mỹ và Trung Quốc đều không còn khả năng duy trì mô hình kinh tế dựa trên nợ và thặng dư thương mại như trước đây, buộc phải tái cấu trúc sâu rộng hệ thống tài chính, chuỗi sản xuất và định vị địa chính trị.

Lê Trung Lân – Ban KTĐT (Tổng hợp)