Rủi ro địa chính trị

Các sự kiện địa chính trị gần đây, đặc biệt là xung đột giữa Israel và Iran trong tháng 6/2025, đã làm nổi bật một xu hướng đáng chú ý: các xung đột dường như được sắp xếp cẩn thận để tránh gây rối loạn nghiêm trọng cho thị trường năng lượng.

Các đòn tấn công qua lại giữa hai bên, kể cả với sự tham gia trực tiếp của Mỹ, thoạt nhìn tưởng chừng sẽ châm ngòi cho một cuộc chiến diện rộng và kéo theo cú sốc dầu mỏ khó lường. Thế nhưng, điều ngược lại đã xảy ra, giá dầu không tăng vọt mà thậm chí còn lao dốc. Ngày 24/6, giá dầu Dtd Brent giảm xuống dưới 70 USD/thùng, mất 12%, còn WTI rơi về 65 USD/thùng, mất 13%, sau khi Mỹ không kích ba cơ sở hạt nhân của Iran (Fordow, Natanz và Esfahan) và Iran đáp trả vào căn cứ Al Udeid của Mỹ tại Qatar.

Phải chăng, những gì chúng ta chứng kiến chỉ là một "màn trình diễn" được dàn dựng khéo léo?

Các dấu hiệu cho thấy sự phối hợp và cảnh báo trước khi các cuộc tấn công diễn ra. Iran được cho là đã biết trước về các cuộc không kích của Mỹ vào cơ sở hạt nhân của mình, thậm chí còn có thời gian di chuyển thiết bị và che đậy lối vào. Tương tự, khi Iran phóng tên lửa vào căn cứ Mỹ tại Qatar, dường như đã có cảnh báo trước, cho phép di dời tài sản và tránh thương vong đáng kể. Tất cả những điều này khiến các nhà phân tích đặt câu hỏi về tính "bất ngờ" của các cuộc tấn công và mức độ "leo thang có kiểm soát" trong các diễn biến địa chính trị.

Điều này không giống sự hỗn loạn chiến lược. Nó giống một màn biên đạo chiến lược hơn, nơi các nhân vật chủ chốt đang thủ vai trong một vở kịch địa chính trị phức tạp.

Thị trường dường như cũng nhận ra tính chất “có kiểm soát” của các sự kiện này. Thay vì hoảng loạn, các nhà giao dịch đã nhanh chóng định giá lại rủi ro, dẫn đến sự ổn định trở lại chỉ trong vài giờ sau các vụ tấn công. Điều này trái ngược hoàn toàn với các cuộc khủng hoảng lịch sử như cấm vận dầu mỏ năm 1973 hay cuộc tấn công vào Saudi Aramco năm 2019, khi giá dầu tăng lần lượt 300% và hơn 19% chỉ trong thời gian ngắn.

Quyền lực dầu mỏ Trung Đông – Đã qua thời hoàng kim

Sự thay đổi này phản ánh một thực tế mới: quyền lực địa chính trị của dầu mỏ Trung Đông đang suy giảm rõ rệt. Nếu như trước đây, dầu mỏ là vũ khí chiến lược giúp các quốc gia vùng Vịnh thao túng thị trường và tạo lợi thế chính trị, thì hiện nay, vai trò đó đã phai nhạt do thị trường năng lượng đã đa dạng hóa nguồn cung, tích trữ kho dự trữ chiến lược và phát triển mạnh các nguồn năng lượng thay thế.

Hoa Kỳ, từng là quốc gia phụ thuộc vào dầu mỏ Trung Đông, giờ đây đã trở thành một trong những nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới nhờ cuộc cách mạng dầu đá phiến. Châu Âu, sau bài học từ sự phụ thuộc vào khí đốt Nga trong cuộc chiến Nga-Ukraine, cũng đã đa dạng hóa nguồn cung năng lượng, giảm sự phụ thuộc vào Trung Đông. Kết quả là các xung đột như Hamas–Israel năm 2023 hay Israel–Iran năm 2025 chỉ tạo ra biến động giá dầu rất ngắn hạn, tăng tối đa 10–14% rồi nhanh chóng quay về mặt bằng cũ.

Vai trò của OPEC+ thể hiện rõ nét trong việc giữ ổn định thị trường. Khi các nước xuất khẩu lớn như Saudi Arabia không bị ảnh hưởng trực tiếp, thị trường có xu hướng tin tưởng vào sự liên tục của nguồn cung. Ngược lại, bất kỳ đe dọa nào tới cơ sở hạ tầng của Saudi Arabia – như vụ tấn công Aramco năm 2019 – vẫn có thể tạo ra phản ứng mạnh. Điều này cho thấy thị trường năng lượng toàn cầu ngày nay được quản lý chặt chẽ hơn, với các cơ chế ổn định chiến lược do OPEC+ dẫn dắt.

Quản trị rủi ro – Kỷ nguyên chủ động của ngành năng lượng

Sự suy giảm ảnh hưởng của rủi ro địa chính trị không chỉ làm thay đổi cấu trúc thị trường mà còn mang lại cả cơ hội lẫn thách thức. Về mặt tích cực, sự “tách rời” giữa xung đột Trung Đông và cú sốc giá dầu giúp các quốc gia phương Tây linh hoạt hơn trong việc định hình chính sách đối ngoại, có thể theo đuổi các mục tiêu chiến lược mà không phải lo ngại lập tức về an ninh năng lượng. Ở chiều ngược lại, điều này cũng buộc các nhà lãnh đạo Trung Đông phải tập trung nhiều hơn vào cải cách nội bộ, giảm phụ thuộc vào nguồn thu từ dầu mỏ, hướng tới mô hình quản trị và phát triển bền vững.

Sự thay đổi về bản chất rủi ro địa chính trị không đồng nghĩa với việc các xung đột sẽ không còn tác động tới thị trường. Tuy nhiên, tác động đó giờ đây mang tính ngắn hạn, kiểm soát được và đã trở thành một phần trong cơ chế quản trị rủi ro của ngành năng lượng.

Thậm chí, trong một số trường hợp, biến động địa chính trị được xem như “cơ hội tài chính” hơn là mối đe dọa, khi các tổ chức lớn tận dụng biến động để kiếm lợi nhuận từ cổ phiếu, phái sinh, hoặc tận dụng để điều chỉnh chính sách vĩ mô. Như vậy, bản chất rủi ro địa chính trị đang dần chuyển dịch từ những cú sốc bất ngờ sang trạng thái được kiểm soát, tích hợp vào cơ chế quản trị của toàn ngành năng lượng toàn cầu.

Rủi ro địa chính trị – Từ cú sốc tới năng lực thích nghi

Rủi ro địa chính trị với ngành năng lượng đang bước vào giai đoạn chuyển hóa căn bản. Thị trường đã thích nghi, các quốc gia xuất khẩu dầu mỏ không còn nắm “quyền lực tuyệt đối” và nhà đầu tư ngày càng nhạy bén hơn với mọi biến động. Địa chính trị vẫn là yếu tố quan trọng, nhưng giờ đây là phép thử năng lực quản trị và khả năng thích nghi của toàn ngành, thay vì là lực lượng tạo ra khủng hoảng thực sự.

Điều này đòi hỏi các Nhà máy lọc dầu, các nhà hoạch định chính sách lẫn nhà đầu tư phải liên tục cập nhật tư duy quản trị rủi ro, tránh sa vào cảm tính ngắn hạn và chủ động thích ứng với trật tự năng lượng mới đang hình thành để duy trì lợi thế trong ngành năng lượng toàn cầu.

Lê Trung Lân (Tổng hợp)